subhash inamdar

subhash inamdar

Saturday, December 3, 2016

नाना अजूनही तसेच आहेत....निष्ठावान कलाप्रमी



पंभालचंद्र देव 
हे नाव पुण्यातल्या व्हायोलिन प्रेमींसाठी नवीन नाही.
मला माझ्या लहानपणापासून आठवतातनाना अजूनही तसेच आहेतमध्यम उंच बांधालांबसडक बोटंएका बाजूला वळवले केसजुन्या पद्धतीची टेरीकॉटची पॅन्टसाधाच पण नीटनेटका इस्त्री केलेला स्वच्छ शर्टआणि हातात त्यांची ती नेहमीची पट्टेरी  शबनमसाधारणअशाच ठरलेल्या वेशात मी त्यांना बरीच वर्षे पाहतोयअगदीच त्यांचा स्वतःचा कार्यक्रम असेल तरच एखादा साधा सलवार कुर्ता दिसेल त्यांच्या अंगावरतो सुद्धा जास्त काही शोभा  करता.
मला आठवते ती गोखले नगरची चाळदोन खोल्यांचं घरमग बरेच वर्षांनी मागची एक खोली वाढवून त्या नावाला दोनाच्या तीन झाल्या एवढंचपण त्या आधी दोनच खोल्यापुढे आणि मागे छोटं अंगणतिकडे आमच्या आजीची दुपारी मॉन्टेसरीची शाळा चालायची.साधारण तीस-बत्तीस वर्ष ही शाळा आमच्या शेजारच्या देशपांडेबाई आणि आमची आजी चालवित होत्या. 'देव बाईंची, देशपांडे बाईंची शाळाअशी गोखले नगरची खूण झाली होतीआजीची ती चिल्ल्या पिल्ल्यांची शाळानानांची पी अँड टी (आताचं BSNL)ची नोकरीभारतगायन समाजात चालणारी व्हायोलिनची शिकवणी आणि हे सांभाळून पुण्यात-पुण्याबाहेर अनेक कार्यक्रमांमध्ये वादन हे सगळं नाना-आजींचं सुरु होतं.
नाना व्हायोलिन घेऊन सारखे इकडे तिकडे का जातातआजी रोज दुपारी एवढ्या लहान मुलांना घरात बसवून का शिकवतेनानांची शिकवणीकार्यक्रम म्हणजे काय हे मला कळायचं नाही तेव्हाया सगळ्यांच्या जोरावर त्या दोघांनी घर कसं चालवलं असेल याची कल्पनातेव्हा येणं कठीण होतंआता येतेय...

'संतुलित आहारसंतुलित जीवन'

नानांची दिनचर्या अगदी त्यांच्या वेषभूषे इतकीच साधी सरळ नीटनेटकीअगदी सकाळच्या नाष्ट्यापासून ते रात्रीच्या जेवणापर्यंत सगळं नेमानंकधीही ते अगदी जड होईल इतकं जेवले नाही आणि अर्धपोटी राहायची वेळ कधी स्वतःवर येऊ दिली नाही. 'संतुलित आहार,संतुलित जीवनहेच त्यांच्या निरोगी आणि पौष्टिक दिनचर्येचं रहस्य आहे असं वाटतंकधी आजारी आहेत म्हणून पडून राहिले नाहीत का कधी एका जागी बसून राहिले नाहीतनोकरीत होते तेव्हा त्यांच्या व्यस्त दिनमानामुळे वेळ मिळाला नाही तररात्री सगळेझोपल्यानंतर हेडफोन लाऊन गाण्यांची नोटेशन्सतुकडे काढायचं काम करायचेतेव्हा सुद्धा 'हे आत्ता गाणी का ऐकतायतहा अगम्य प्रश्न मला पडायचाचउत्तर काही वर्षांनी मिळालं.
पुण्याच्या 'भारत गायन समाजया जुन्या आणि प्रसिद्ध संगीत विद्यालयामध्ये त्यांनी संगीत शिक्षकाचं काम केलंव्हायोलिन जेवढं वाजवायला अवघड त्याहून जास्त ते शिकवायला अवघड आहे असं म्हणतातयामुळेच फारसं कोणी व्हायोलिनच्या वाट्याला जात नाही.शिकायला जात नाही आणि शिकवायला त्याहून जात नाहीभारतीय शास्त्राप्रमाणे व्हायोलिन शिकवणारे हल्ली खूपच कमी आहेतजे आहेत ते सगळे जुने लोकचया अशा परिस्थितीमुळे या संगीत विद्यालयात व्हायोलिनचे शिक्षक टिकत नव्हते त्या परिस्थितीत नानांनीपाच-दहा नाही तर तब्बल सेहेचाळीस वर्षे या संस्थेत विद्यादानाचं काम केलंसंगीत संस्कार केलेअनेक विद्यार्थी घडवले तेही अगदी कमी मोबदल्यातकेवळ संगीताची आवड आणि कलेवरच्या प्रेमाखातर.
आता एखाद्या माणसाचा जसा स्वभाव असतो तोच स्वभाव त्याच्या प्रत्येक गोष्टीत व्यक्त होत असतो नाही कानानांचं सुद्धा असंचस्वभावानं प्रेमळपण शिस्त म्हणजे शिस्तचुकीची गोष्ट स्वतः करणार नाहीत आणि कोणाची खपवूनही घेणार नाहीतमग त्यासाठीकधी कोणाला कडवे बोल सूनवायला लागले तरी मग पुढचा मागचा विचार करणार नाहीतकातडीबचावूभिडस्त दृष्टिकोन कधी ठेवला नाहीजे काय आहे ते बोलून मोकळेमनात काही नाही.
आता नानाच्या वादनाबद्दल मी काय बोलावंमाझी पत नाही तेवढी.पण नानांच्या वादनात त्यांचा स्वभावच झळकतोशिस्तबद्ध वादनपक्की लय हलणारा स्वरही त्यांच्या वादनाची मला जाणवलेली वैशिष्ट्यमी आईच्या गर्भात असल्यापासून व्हायोलिन खूपजवळनं ऐकत आलोयत्यामुळेच आईच्या ( सौ. चारूशीला गोसावी ) व्हायोलिन सुरांशी माझी तार जन्मापासूनच जुळलीये खरीरेडिओवर किंवा अजून कुठे व्हायोलिनचे स्वर ऐकू आले की ते आईचे आहेत की नाही हे लगेच ओळखता येतंजसं आईचं आपल्या मुलाबद्दलहोतं तसंचपण अनेकदा असं होतं की आई आणि नाना यांच्या स्वरातला फरक लक्ष देऊनही कळत नाहीदोघांची जुगलबंदी ऐकताना तर एकच व्हायोलिन ऐकतो आहोत असं वाटतंआठ ऐवजी चारच तारा ऐकू येतातहेच नानांमधल्या गुरुचं यश आहेस्वतःइतकंचतयारीचं शिष्येला तयार करणं यातच गुरुचं कसब असतं आणि ते नानांनी केलंय.


शिस्तीचे ऋण
आईकडून बरेच वेळेला मी त्यांच्या शिस्तीचं वर्णन ऐकलंयतिच्या बोटांतून निघणारे स्वर हे नानांच्याच शिस्तीचं देणं असल्यामुळे तिने मला हे नेहमी अभिमानानंच सांगितलंयतिनं लहानपणी मांडीवर 'बो'नी खाल्लेल्या फटाक्यांची आठवण तिला आजही आहे.आठवणीपेक्षा त्याचे ऋण अजूनही तिला आहेत असं म्हणावं लागेलहेच ऋण फेडणं अशक्यच पण ती तिच्या परीनं त्याचा थोडासा प्रयत्न करत असते याचा मला खूप अभिमान वाटतोसौचारूशीला गोसावी म्हणजे माझी आईही त्यामुळे आपल्या वादनातून रसिकांच्यापसंतीला उतरली आहे


नानांचे गुरु 'पं.गजाननबुवा जोशीयांच्या स्मृतीनिमित्त आवर्जून कार्यक्रम करणंगुरुपौणिमा नियमित साजरी करणंनानांची एकसष्टीएकाहत्तरी आणि आता सहस्त्र चंद्रदर्शन आणि त्यानिमित्त.हा कार्यक्रम  .
स्थिर हातसलग सूर





नानांबरोबर तबला साथ करणं ही काही वेगळीच मजा असतेआता माझ्या सुदैवानं मी त्यांचा नातू आहे म्हणून मला ही संधी वारंवार मिळत असतेमग ती मिळाली की मी सोडत नाहीत्यांच्याबरोबर ख्याल वाजवताना मला जरी सूररागतानाबंदिशचीज हे फारसंकाळात नसलं तरी सुद्धा मी त्यात रंगत जातोमधल्या जागा आपोआप माझ्याकडून भरल्या जातातमात्रा वाजत जातात आणि समेवर येत जातातत्यांचा ताल इतका पक्का आहे की माझ्यासारखे तबलजी त्यांच्यासाठी ताल धरतात का ते तबलजीसाठी ख्याल धरतात हाप्रश्न आहेसातबारासोळा या मात्रा त्यांच्या डोक्यात इतक्या पक्क्या बसल्या आहेत की त्यांना तबला साथ फक्त ठेक्यासाठी गरजेची असतेमात्रांसाठी नाहीआत्ता वयाच्या एक्यांशीव्या वर्षी सुद्धा व्हायोलिनवर त्यांचा जो स्थिर हातसलग सूरआणि शुद्ध स्वरनिकासआहे तो तर दैवी देणगीपं गजाननबुवांची कृपात्यांनी घेतलेली अपार मेहेनत आणि कलेबद्दल असणारी नितांत निष्ठा यांचा सुरेल मिलापच म्हणावा लागेल.








...रविराज गोसावी., पुणे
9850886769