घरच्या गुरुची आगळी पूजा...

संगीताचा वारसा जपणारी परंपरा आता पुढे जाणार याची खात्री पटविणारा एका कलावंत आजींचा डॉ. ज्योती ढमढेरे  यांया कार्यक्रम अनुभवला आणि खरोखरीच भारावलेल्या अवस्थेत बाहेर पडलो.. खरं तर मी त्यांना पुण्यातल्या भरत नाट्य मंदिराच्या समोरच्या डॉ. ढमढेरे वाड्यात शास्त्रीय संगीत, गझल शिकणा-या आणि कायाकल्प मधून स्त्रीयांवर उपचार करणारे क्लिनिक चालविणा-या कलावंत राहतात हे ओळखत होतो.. कट्यार मध्ये छोटा सदाशिव असलेला जयदीपची आई..हे ही ओळखत होतो..हो आणखी एक सुमारे दोन वर्षापूर्वी त्यांच्या मुलीने अनुपमाने `नेसली निळी पैठणी.`.ह्या आईच्या लावण्यांवर कार्यक्रम करुन त्यांच्या काही लावण्यांची झलक दाखविली..सीडीही प्रकाशित केली..तीही सुलोचना चव्हाण यांच्या हस्ते हे ही स्मरते.

पण आज परंपरा..या रंगमंचावरील कार्यक्रमाच्या निमित्ताने डॉ. ज्योती ढमढेरे यांच्यातल्या कवीला..गीतकाराला , संगीतकाराला,गुरुला आणि प्रसंगी स्वरचित बंदिशींतून जेव्हा १३ जुलैला रविवारी संध्याकाळी पडदा वर गेल्यावर ज्या रुपात त्या भेटल्या त्यातून त्यांच्याविषयी आदर वाढला..आपोआपच अरे आपल्याला हे सारे का नाही आजपर्य़त कळाले याचे वाईट वाटले..आणि आपल्यालाही असे जमेल काय..यासाठी आशीर्वाद मिळावा असी प्रतिभा त्यांच्यामध्ये आहे याची खात्री पटली...आणि म्हणूनच या नव्या रुपाची ओळख करुन घेतली.

 

खरं तर १२ जुलैला गुरुपौर्णिमा होती..हा कार्यक्रम १३ जुलैला होता..म्हणजे घरच्या गुरुची ही पूजाच होती जणू... रवींद्र खरे यांनी त्यांच्यातल्या अनेक पैलूंची ओळख पटवून दिली..खरं तर आपल्या घरातली अशीच एकादी व्यक्ति असते..जिच्यापाशी अनेक गुण असतात..तीही गुरुच असते..पण आपण तिचे ऋण असे जाहिरपणे फारसे मानत नसतो...घरच्या जबाबदा-या सांभाळून केलेली ही गुणांची पूजा या निमित्ताने बांधली गेली आणि आपल्यासारख्या असंख्य मातांना..त्यांच्या कर्तुत्वाला ती समर्पित केली गेली..

स्वतःबरोबर घरातल्यांना मोठं करणारी ही कर्तुत्ववान महिला महिला म्हणूनही त्यांची ओळख नव्याने करुन द्यावी लागणार आहे..आज त्यांचे वय ७० आहे..पण बालपणीचा श्रीरामपुरातला गावचा संस्कार..पुण्यात आल्यावर झालेला नवा परिचय..यातून स्वतःची संगीताशी वेगळी ओळख करुन..खॉंसाहेब महोम्मद हुसेन..यांचेकडे घेतलेले शास्त्रीय संगीताचे धडे..काही काळ संजीव शेंडे नंतर असिफ खान आणि मग बाळ माटे यांचेकड़ून भजनाचे घेतलेली तालिम सा-यांची मोट बांधून आपल्या मुलीला जी `सप्तक` नावाची संगीताची संस्था काढून त्याव्दारे संगीताचे शिक्षण अमेरिकेत देते आहे..आपल्या मुलाला जयदिपला आणि पुढे ते सई, आनंद आणि सायली दलाल या मुले आणि नातवांपर्यंत पोहचविले..आणि संगीताची परंपरा...साकारली..

सहजपणे त्यांना काव्य स्फूरते..ते मनात साठते..मग कागदावर उमटते...तसेच काहीसे..यातून गझल..रागांच्या बंदिशी, भावगीत, भजन, भक्तिगीत, लावणी..सारेच शब्दांचेबंध त्यांच्याकडून होत गेले..आणि मग काय हा नाजूक मोग-याचा फुलांचा निट गुंफलेला हार त्यांनी मुलांच्या नातवांच्या मुखातून रसिकांसमोर सुगंधित केला...

अगदी मनोगतातून व्यक्त झालेल्या त्यांच्याच शब्दात सांगायचे म्हणजे...दर दहा वर्षींनी माझ्या आयुष्यातल्या रंगाची छटा बदलत गेली..त्यात नवे रंग मिसळत गेले. ह्या स-या रंगंछटांचा एक सुंदर गोफ तयार झाला..तेव्हा प्रथम या सप्त रंगाचा मला साक्षात्कार झाला. या रंगातील एक रंग सुरांचा, लयींचा, तालाचा, उपज आणि बंदिशींची. मला आठवत तसं. मी सुरांच्या संगतीत आहे. ती संगत आई-वडीलांनी स्वतः पाणी घालून सशक्त केली. शब्द उशीरा साथीला आहे..पण साहित्यकला आणि संगीत हे माझ्या प्रेमाचे..आज हे मोग-यचे इवलेसे रोपटे मी न लावताच माझ्या दारात सजले, वाढले आणि घमघमले..या गगनावेरी गेले..माझी तिन्ही मुले आणि नातवंडं गानप्रमी आहेत...केवळ प्रेमीच नव्हे तर गानवेडी आहेत..हे तुम्हाला समजेलच..

जसजसा कार्यक्रम फुलत गेला..तसतसा कन्या..तीची मुलगी यांनी सादर केलेली रागदारी..नातीचा..सुरेल स्वराविष्कार...जयदिपचा लागलेला आवाज..त्याचे हळुवार सादरीकरण...मुलीची ठसकेबाज लावणी...सईने सादर केलेले गीत..आणि नातू आनंदने गीटारीच्या संगतीत म्हटलेले भावगीत...सारेच मग अनमोल संगीत पचविलेल्या आजीच्या बटव्यातून बाहेर येत येत..उपस्थित रसिकांच्या टाळ्यांनी पसंतीस उतरत होते...

खरं तर..त्यांनी एक गीतात सांगितल्या प्रमाणे..

कठीण कठीण मार्ग तरी रमत गमत चालले

मिटुनि सुख नेत्र मी हसत हसत चालले...

अशी अवस्था होत गेली..

पती डॉ. दिनकर ढमढेरे यांची ८०व्या वर्षींची साथ..सून उज्वला हिची घरातली मदत..अनुपमाने संगीताची सेवा करण्यासाठी निवडलेली स्वरमयी वाट...आणि जयदिपच्या सोज्वळ,निर्मळ स्वरातून फुलविलेला हा संगीताचा पिसारा...इथे फुलत..नव्हे डुलत होता..

घरातल्या सा-यांचे हे कौटुंबिक नाते...संगीताच्या बंधनात एका धाग्यात गुंतलेले पाहताना..मन भरून येते..आणि तृप्त पावते..

तिनपिढ्यांची ही संगीत परंपरा राजेंद्र साळुंके, नरेंद्र चिपळूणकरआणि राजू जावळकर यांच्या साथिने उपस्थितापर्यंत पोहोचली आणि आवडीलीही

हा नेहमीचा पारंपारिक कार्यक्रम नाही...पण परंपरेची किंमत सांगणारा आणि इतरांना परंपरेचे महत्व पटविणारा नक्कीच होता.म्हणूनच..वेगळा...आगळा.

-सुभाष इनामदार,पुणे

 subhashinamdar@gmail.com

9552596276

दोन आवाजात गौतम मुर्डेश्वरांची कसरत

दोन वेगवेगळ्या जातीचे आवाज एकाच गायकाच्या गळ्यातून निघत होते...खरी तर ती तारेवरची कसरत होती..हा पहिला प्रयत्न होता..पण खरचं ही खूप शिकण्यासारखी गोष्ट होती...एक मुलायम, पातळ आणि तेवढाच भावनाशील आवाज..तो तलत महमूद यांचा....एका परड्यात..तर दुसरा काहीसा कंप पावणारा पण शास्त्रीय संगीताचा अभ्यास असलेला कसदार फिरत असलेला मन्ना डे यांचा जोरकस दमदार आवाज...

गुरुवारी ३ जुलैला २०१४ला यशवंतराव चतव्हाण नाट्यगृहात `तमन्ना` हा कार्यक्रम सादर होत असताना...दोनही आवाजात एकच गायक नट गौतम मुर्डेश्वरची हा कसरत सुरु होती...पण कुठेतरी ही दोन्ही वेगळ्या आवाजाची जादू ..आणि त्यातही प्रत्येकाची वेगळी गाण्यातही तयारी..त्यावरची मेहनत घेऊन..नायकाच्या तोंडीची ती चमकदार तेजी...एकाला न्याय द्यायला जावे..तर दुस-यावर थोडी माया अधिक लागते...

दोन भिन्न गायकांच्या आवाजातले वेगळेपण जर वेगवेगळ्या कार्यक्रमात सादर झाले असते..तर त्यात अधिक रमता आले असते...असा एक रसिक म्हणून मला वाटलेला हा अभिप्राय इथे द्यावासा वाटतो..म्हणूनच तमन्ना...खर तर रसिकांनी उटलून धरला..गौतम मुर्डेश्वर यांचे हिंदी..उर्दुचे उच्चारणही सदोष..पण तरीही  एकेकाची एकेक कारकीर्द मांडली असती तर आवाजाची धाटणीही अधिक बोलकी आणि पुरेपूर गळ्यातून काढताना गाणीही तेवढीच अंर्तमनात अधिक उतरून गेली असती.. श्रुती करंदीकरांनी गीतातली नायिकेच्या आवाजाची जागा आपल्या तरल आवाजाने भारुन टाकली..

काही गाण्यात तर वादक अधिक प्रभावी ठरले..त्यांच्या हुकमतीवर तर सारे गाणे तोलले गेल्य़ाचे स्पष्ट दिसले...खरी तर ही एका जादुमयी काळाची सफर होती..पण हे पारडे एकसारखे खालीवर होत होते...

झनक झनक पासून सुरवात होऊन..मध्यतरापर्य़ंत..वक्तच्या ए मेरी जोहरी जबी..पर्य़ंत..आणि नंतर प्यार हुआ..एकरार हुआ..राजकपूरच्या बरसात मधल्या गाण्याने सुरवात होऊन..लागा चुनरीने दाग पर्यतची लयकारीदार पेशकश..सुरांच्या संगतीत अधिकाधिक रंगत गेली...रसिकांच्या वन्समोअरच्या प्रतिसादाला न जुमानता..सरस गीतांचा हा नजराणा इथे सादर झाला..

रवींद्र खरे यांच्या मराठी निवेदनातून तो काळ समोर उभा रहात गेला..त्यातून गायकांची मेहनत आणि संगीतकारांचे कौशल्य प्रकर्षाने दिसत गेले..शब्दातून ते मोठेपण उमगत गेले आणि त्यामागच्या सुरावटींनी आणि गायकांच्या सूरांनी रसिकांची मने तृप्ततेकडे झेपावत गेली.

तलत महमूद यांच्या 'जलते हैं जिसके दिये., रिमझिम तेरे प्यारे प्यारे गीत लिए., दो दिल धडक रहे हैं., फिर वोही शाम.' तस्वीर बनाता हॅं..अशा मनाला मोहून टाकणार्‍या गीतांनी सांज रंगली.

तर कौन आया मरे मनके व्दारे, कसमे वादे प्यार वफा सब बातें हैं.,पासून मन्ना डे यांची गाणी थेट –हदयसंवाद करु लागली..ते अखेरच्या शास्त्रीय संगीतावर आधारीत असा लागी चुनरीमे दाग ने तर सुंदर असा स्वरमेळ साधला..एकेक गाण्यांची तयारी अतिशय मेहनतीने करुन हे शिवधनुष्य पेलण्याची ताकद गायकाच्या आवाजात होती...ती त्यांनी पुरेपूर सार्थ केली...

विवेक परांजपे यांनी सा-या संगीत संयोजनाचा डोलारा आपल्य़ा खांद्यावर समर्थपणे सांभाळला..गीतातला स्वरमेळ आणि मधल्या सूरावटींच्या बोलक्या जागा अचूक जीवंत केल्या..त्यांना सिंथेसायझवर साथ केली ती केदार परांजपे यांनी..तर रिदम मशिनवर अभय इंगळे..आणि तबल्यावर थाप दिली ती अपूर्व द्रवीड यांनी..तर हार्मोनियमची संगत केली ती कुमार करंदीकर यांनी...एकूणच संगीत साथीदारांनी गाण्याची लय आणि गाण्याचा आवाका सारेच उत्तमपणे सादर करून रसिकांवर मोहनी पाडली..

स्वर-संवेदनाच्या या पहिल्या उपक्रमाला रसिकांचा प्रतिसाद पुढल्या कार्यक्रमाची वाट पहाणारा होता..गुरू शशिकला शिरगोपीकर, नंदा गोखले ( पं शरद गोखले यांच्या गायक पत्नी) आणि ज्येष्ठ अभिनेते श्रीकांत मोघे यांची उपस्थितीही कलावंतांना स्फूर्ती देऊन गेली.या निमित्ताने गौमत मुर्डेश्वर यांची अनेक दिवसांच्या तपस्येची..त्यांच्यातल्या सुरेल सादरीकरणातली भारदस्त तमन्ना पुरी झाली याचा विशेष आनंद वाटतो..

- सुभाष इनामदार, पुणे

subhashinamdar@gmail.com

9552596276